Neo­liberale denktanks

Ik heb eerder geschreven over de eerste neoliberale denktank in Nederland, het Comité voor Ordeningsvraagstukken, dat in 1939 werd opgericht onder aanvoering van Josephus Jitta. De belangrijkste activiteit van het Comité bestond uit het vertalen en samenvatten van internationale neoliberale denkers en het interveniëren in de media. Ik vond echter ook een latere neoliberale denktank, het (inmiddels opgeheven?) Kenniscentrum voor Ordeningsvraagstukken dat in 2002 werd opgericht op initiatief van de VVD en dat onder de hoede van Economische Zaken staat. Het had als opdracht om te bekijken hoe de kwaliteit van marktwerking verbeterd kon worden. Beide denktanks zijn wat naamgeving betreft geïnspireerd op het Duitse ordoliberalisme, de eerste richtte zich op theorie, de latere op praktijk. Belangrijk verschil is dat het neoliberalisme van de latere denktank gehuld gaat in een grijze ambtelijke taal. In dat licht is het interessant om te verwijzen naar een van de weinige bestaande onderzoeken naar het neoliberalisme in Nederland: het proefschrift Imagining Markets: The Discursive Politics of Neoliberalism, van Petrus Willem Zuidhof (2012):

“Where in the US case the market is largely perceived as an antidote, alternative, or way to limit government, the Dutch debate views markets rather as an extension of the state. In the Netherlands, neoliberalism presents itself as a state project and as a way of thinking along with the state. The market, instead of an alternative or limit, becomes an extension of state government. The upshot is an exceedingly statist version of neoliberalism in which neoliberal measures are not forced on the state or reluctantly adopted, but actively sought after by it. Taken together its (sic) depoliticized and statist manner of dealing with the market, then appear as two defining features of a somewhat unusual, and distinctly Dutch neoliberal governmentality.”

“[T]he master trope of neoliberalism in the Netherlands, is the notion of marktwerking. The notion of marktwerking, untranslatable as it is, I argue, is emblematic of the discursive politics of neoliberalism in the Netherlands. The term ‘marktwerking’ is essentially a market metaphor. It suggests that one gets the market or at least its functions without requiring the introduction of a completely ‘real’ market. By introducing marktwerking, one only offers elements of the market. With marktwerking then one always gets incomplete, partial, or quasi-markets. It is in this sense that marktwerking amounts to a metaphorical market and a politics of the market metaphor. The term marktwerking is thus an effective euphemism, as it creates the illusion of market benefits without having to deal with all its practical ills. It also helps to skirt the political contestation that normally accompanies ‘the market.’ It makes a difference if one proposes to create a market for health care, or whether one just introduces marktwerking. The key function of the notion of marktwerking is therefore that it imagines a form of government that is modeled after the market, but which is at the same time neither a ‘real’ market nor the government.” (p248-249)